روکش دندان پوششی است که روی دندان آسیب دیده قرار می‌گیرد. دندانپزشکان معمولاً روکش دندان را زمانی پیشنهاد میدهند که:
- پرکردگی دندان شما خیلی بزرگتر از ساختار طبیعی دندانتان باشد.
- دندان شما تحت درمان ریشه (عصب کشی) قرار گرفته باشد.
- دندان شما هم درمان ریشه شده و هم پرکردگی بزرگ داشته باشد.
- بخواهید دندانتان از نظر ظاهری بهتر شود و روکش به عنوان یک روش زیبایی استفاده شود.
در این مقاله درباره روکش‌های دندانی، اینکه چطور دندانپزشک تصمیم می گیرد به روکش نیاز دارید و روش‌های جایگزین برای روکش دندان صحبت می کنیم.
انواع روکش دندان
روکش‌های دندانی با مواد مختلفی ساخته می‌شوند که هر کدام کاربرد و ویژگی خاص خود را دارند. برخی از این مواد عبارتند از:
- طلا و فلزات دیگر
- چینی (سرامیک) یا سرامیک شیشه ای
- چینی ترکیب شده با فلز (PFM)
- زیرکونیا
- لیتیم دی سیلیکات
هر کدام از این مواد برای موقعیت‌ها و نیازهای متفاوتی استفاده می‌شوند. مثلاً در یک بررسی که از ۱۷۷۷ دندانپزشک انجام شده بیشتر از نیمی از آن‌ها برای روکش‌های جلویی (دندان‌های جلو) لیتیم دی سیلیکات را ترجیح داده‌اند. اما برای دندان‌های عقبی (پشت دهان) انتخاب‌ها به طور تقریبی بین روکش‌های تمام زیرکونیا، PFM و لیتیم دی سیلیکات تقسیم شده بود.
نتایج جالب دیگری هم به دست آمده:
- دندانپزشک‌هایی که بیمارانشان بیشتر تحت پوشش بیمه بودند بیشتر از PFM و فلز استفاده می کردند.
- کلینیک‌های شلوغ معمولاً PFM را انتخاب می‌کنند احتمالاً چون مراحل انجام آن سریعتر و آسانتر است.
- استفاده از روکش‌های تمام زیرکونیا در مناطق روستایی بیشتر رایج است.
- افزایش قیمت فلزات باعث شده گزینه‌های دیگر برای بیماران و دندانپزشکان جذابتر شود.
- در مواردی هم رزین‌ها برای ساخت روکش‌های موقت به کار می‌روند.
ضمناً فناوری‌های نوینی مثل روکش‌های ساخته شده با چاپگر سه بعدی هم وارد عرصه شده‌اند که می‌توانند جایگزین‌های جالب و کاربردی باشند.
چه کسانی به روکش دندان نیاز دارند؟
روکش‌های دندانی برای یک دندان مشخص ساخته می‌شوند چه آن دندان طبیعی باشد و چه مصنوعی. دلایل مختلفی وجود دارد که افراد از روکش دندان استفاده می‌کنند از جمله:
- پوشاندن یا زیباتر کردن دندانی که آسیب دیده یا ظاهر مناسبی ندارد
- پر کردن فاصله بین دندان‌های از دست رفته به عنوان بخشی از درمان ایمپلنت
- کمک به نگه داشتن دندان مصنوعی در جای خود به عنوان بخشی از بریج دندانی
گاهی هم روکش دندان نقش یک لایه محافظ را ایفا می‌کند مثلاً برای دندانی که به دلیل درمان‌هایی مثل عصب کشی ضعیف شده است روکش می‌تواند از آن در برابر آسیب‌های بیشتر محافظت کند.
هزینه روکش دندان
هزینه‌ی روکش دندان به عوامل مختلفی بستگی دارد از هدفی که برای آن در نظر گرفته شده (مثل استفاده به عنوان بخشی از ایمپلنت تکی یا بریج دندانی) گرفته تا جنس و روش ساخت آن (مثلاً روکش‌های تمام زیرکونیا که نسبتاً ارزانتر هستند یا رزین‌هایی که در روکش‌های چاپ سه بعدی به کار می‌روند).
گاهی روکش برای ایمپلنت یک دندان تکی به مواد کمتری نیاز دارد اما ممکن است باعث شود دفعات مراجعه به مطب بیشتر شود. از طرف دیگر استفاده از یک روکش سه واحدی به عنوان بخشی از بریج ممکن است راهکاری بادوام تر باشد اما معمولاً به دو دندان کناری آسیب دائمی وارد می‌کند.
علاوه بر این هزینه نهایی به مواردی مثل دندانپزشک، موقعیت جغرافیایی، هزینه‌های لابراتوار و میزان پوشش بیمه‌ای هم بستگی دارد. طول عمر معمول یک روکش هم معمولاً حدود ۱۰ تا ۱۵ سال است که بسته به نوع و جنس روکش ممکن است کمتر یا بیشتر باشد.
روکش دندان در شرایط مختلف
نکته‌ی مهم این است که همه‌ی انواع روکش برای همه‌ی شرایط مناسب نیستند. برای مثال برخی انواع اندوکراون‌ها (مثل لیتیم دی سیلیکات) گزینه‌ای قابل اعتماد برای دندان‌های آسیای بزرگ (مولرها) هستند اما هنوز برای دندان‌های دیگر توصیه نمی‌شوند. یا برخی روکش‌های PFM ممکن است در روند درمان با اشعه پروتون برای بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن مشکل ایجاد کنند.
در نتیجه نوع روکش مناسب و همچنین هزینه‌ی آن کاملاً به شرایط و نیازهای فردی شما بستگی دارد.
مراحل انجام روکش دندان
روش قرار دادن روکش دندان بستگی به چند عامل دارد از جمله نوع روکش و جایی که قرار است روی آن نصب شود. همچنین قبل از قرار دادن روکش هم روی دندان و هم روی مواد روکش آماده سازی‌هایی لازم است.
مهم‌ترین مراحل و نکات شامل این موارد می‌شود:
- تهیه قالب دندان که می‌تواند به روش سنتی (قالب گیری فیزیکی) یا با اسکن دیجیتال انجام شود تا شکل دقیق دندان‌ها برای لابراتوار مشخص شود.
- انتخاب رنگ روکش برای هماهنگی با رنگ دندان‌های طبیعی این مورد برای روکش‌های سرامیکی و PFM اهمیت دارد اما برای روکش‌های طلا نیازی به این کار نیست.
- آماده سازی دندان مثل برداشتن پوسیدگی‌های قدیمی، پر کردن بخش‌های لازم و گاهی قرار دادن پوشش لاستیکی برای محافظت.
- فرم دهی و تراش دندان تا روکش بطور دقیق و بدون نقص روی دندان قرار گیرد و در لبه‌ها کاملاً فیت باشد.
خدمات در همان روز
با کمک تکنولوژی‌های پیشرفته و دندانپزشکی دیجیتال در بعضی مطب‌ها می‌توانید همه‌ی این مراحل را در یک روز انجام دهید. در این روش قالب گیری دیجیتال و آماده‌سازی دندان همان روز انجام می‌شود و روکش شما هم همان جا ساخته و نصب می‌شود بنابراین نیازی به استفاده از روکش موقت نیست. البته این روش سریعتر و راحتتر است اما معمولاً هزینه‌ی بیشتری دارد.
ویزیت اول
در روش‌های سنتی تر در اولین مراجعه دندانپزشک با گرفتن عکس رادیولوژی (X-ray) وضعیت دندانی که قرار است روکش شود و استخوان‌های اطراف آن را بررسی می‌کند. این کار برای این است که مطمئن شوند آیا نیاز به درمان‌های تکمیلی دیگری هست یا خیر و همینطور ریسک عفونت یا عارضه احتمالی را بسنجند.
سپس دندانپزشک از بیحسی موضعی استفاده می‌کند تا دندان و بافت‌های اطراف آن بیحس شوند. حتی اگر قبلاً درمان ریشه (عصب کشی) هم انجام داده باشید معمولاً باز هم بیحسی انجام می‌شود چون کار دقیق و نزدیک به لثه و بافت دندان انجام می‌شود. بعد از آن دندان برای نصب روکش به صورت دقیق و متناسب تراش داده و فرم داده می‌شود.
نوع روکش انتخابی تأثیر مستقیمی بر مقدار تراش یا برداشت از دندان خواهد داشت. در این مرحله ممکن است نیاز باشد دندانپزشک قسمت‌هایی از دندان را هم ترمیم کند مثلاً با استفاده از مواد پرکننده، قبل از اینکه قالب گیری نهایی (دیجیتال یا سنتی) انجام شود.
در این اولین مراجعه برای محافظت از دندانی که آماده شده، یک روکش موقت هم روی آن قرار می‌گیرد. این روکش‌های موقت به سرعت حتی با تکنولوژی چاپ سه بعدی ساخته می‌شوند. اهمیت روکش موقت این است که بعد از تراش دادن بخش زیادی از مینای دندان برداشته می‌شود و عاج دندان در معرض آسیب قرار می‌گیرد بنابراین این روکش تا آماده شدن روکش اصلی از دندان محافظت می‌کند.
اگر مطب دندانپزشک دستگاه‌های مدرن داشته باشد که امکان ساخت روکش دائمی در همان روز را بدهد دیگر نیازی به روکش موقت نخواهد بود و همان روز روکش اصلی نصب می‌شود.
در روش قالب گیری سنتی معمولاً قالب نهایی بین سه تا پنج دقیقه طول می‌کشد تا کاملاً فرم بگیرد. تیم دندانپزشکی این قالب را از نظر وجود حباب هوا یا نواقص بررسی می‌کند. گاهی لازم است این کار چند بار تکرار شود تا قالب دقیق و بی نقص به دست بیاید.
ویزیت دوم
اگر مطبی که مراجعه کردید امکان ساخت روکش دندانی در همان روز را نداشته باشد معمولاً چند هفته طول می‌کشد تا لابراتوار دندانسازی روکش شما را آماده کند. در ویزیت دوم دندانپزشک ابتدا روکش موقت را برمی‌دارد و دندان را برای نصب روکش اصلی آماده می‌کند. سپس دندان را بیحس کرده و روکش دائمی را روی آن می چسباند.
بعد از نصب روکش دندانپزشک با استفاده از نخ دندان فضای بین روکش و دندان‌های کناری را بررسی می‌کند تا مطمئن شود تماس مناسبی برقرار است. اگر تماس بیش از حد سفت باشد یا اصلاً تماسی نباشد در درازمدت مشکل ایجاد می‌کند چون هم نخ دندان کشیدن را سخت می‌کند و هم باعث گیر کردن مواد غذایی بین دندان‌ها می‌شود.
بعد از این مرحله ماده‌ی چسبنده‌ای روی دندان آماده شده قرار می‌گیرد که در بعضی موارد برای سفت شدن نیاز به نور مخصوص (لامپ پخت) دارد. وقتی همه چیز آماده شد، روکش اصلی روی دندان قرار می‌گیرد و دندانپزشک حدود ۱۰ دقیقه صبر می‌کند تا چسب دائمی کاملاً سفت شود. سپس وضعیت قرارگیری دندان‌ها روی هم (بایت) بررسی می‌شود.
اگر روکش کمی بلندتر از حد معمول باشد دندانپزشک بخش کوچکی از دندان روبه رو را می‌تراشد تا بایت طبیعی شود چون اگر بایت درست نباشد ممکن است باعث درد یا حساسیت دندانی شود.
در صورتی که تماس روکش با دندان کناری بیش از حد محکم باشد دندانپزشک کمی از دندان کناری کم می‌کند نه از خود روکش. اما اگر اصلاً تماسی برقرار نباشد ممکن است مجبور شوند روکش را دوباره به لابراتوار بفرستند تا از نو ساخته شود.
مراقبت از روکش دندان
بعد از گذشت ۲۴ تا ۴۸ ساعت که باید از خوردن غذاهای سفت و چسبنده خودداری کنید، کم کم می‌توانید با روکش جدیدتان کنار بیایید. این روکش‌ها برای تحمل فشارهای عادی ناشی از جویدن و گاز زدن طراحی شده‌اند.
اما مهم است که بدانید روکش‌ها نشکن نیستند. در واقع مهم ترین تغییری که بعد از گذاشتن روکش باید در سبک تغذیه تان ایجاد کنید مربوط به نوع غذاهایی است که می‌خورید. مثلاً خوردن آب نبات سفت یا آجیل کامل (به‌جای برش خورده) می‌تواند به روکش آسیب جدی بزند بهتر است از این خوراکی‌ها پرهیز کنید.
علاوه بر این حتماً باید به بهداشت دهان و دندان اهمیت بیشتری بدهید. مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان و همچنین جرم گیری و معاینات دوره‌ای در مطب دندانپزشک برای سلامت روکش و دندان‌هایتان ضروری است.
اگر بعد از چند روز احساس کردید مشکلی در روکش جدیدتان وجود دارد بدون معطلی با دندانپزشکتان تماس بگیرید تا آن را بررسی کنند.
مشکلات رایجی که ممکن است پیش بیاید
در بیشتر موارد روکش‌های دندانی عملکرد خوبی دارند هرچند بسته به نوع مواد استفاده شده ممکن است کمی تفاوت وجود داشته باشد. با این حال بیش از ۱۰ درصد روکش‌ها در ۱۰ سال اول به دلایل فنی یا فیزیکی نیاز به تعویض پیدا می‌کنند. دلایل اصلی این مشکل عبارت اند از:
- شکستگی روکش یا شل شدن پیچ‌های اتصال
- جدا شدن روکش به دلیل ضعف در چسب
- لب پر شدن، مخصوصاً در روکش‌های زیرکونیا با لایه‌ی سرامیکی و در روکش‌های بریج
- تغییر رنگ لثه در اطراف روکش
در زندگی با یک روکش دندانی کار زیادی برای پیشگیری از مشکلاتی مثل شل شدن پیچ یا فرسودگی چسب رزینی که به مرور زمان قدرت نگه داری‌اش را از دست می‌دهد نمی‌توانید انجام دهید. همچنین به یاد داشته باشید که احتمال شکست روکش در دندان‌های فک بالا به‌دلیل دشواری بیشتر در جای‌گذاری بیشتر از دندان‌های فک پایین است.
عملکرد نهایی یک روکش دندانی به انتخاب‌های اولیه‌ی شما درباره‌ی جنس و روش ساخت روکش بستگی دارد پس بهتر است قبل از انجام کار با دندانپزشکتان درباره‌ی گزینه‌های مختلف صحبت کنید. اگر بعداً دچار مشکل شدید حتماً سریعاً موضوع را با دندانپزشک در میان بگذارید.
همچنین پوسیدگی دندان همچنان می‌تواند دندانی که روکش شده یا دندان‌های مجاور را درگیر کند. بنابراین رعایت بهداشت دهان و دندان نقش بسیار مهمی در پیشگیری از این مشکلات دارد.
خلاصه
روکش دندان در واقع نوعی کلاهک است که دندانپزشک روی دندان آسیب دیده قرار می‌دهد. این کار معمولاً بعد از درمان ریشه (عصب کشی) یا وقتی که اندازه‌ی پرکردگی از ساختار طبیعی دندان بزرگتر باشد، انجام می‌شود. در مواردی که هم عصب کشی شده باشد و هم پرکردگی بزرگی نیاز باشد ممکن است به روکش نیاز پیدا کنید. گاهی هم دندانپزشک به دلایل زیبایی توصیه می‌کند که از روکش استفاده شود. اگر دندانپزشک برای شما روکش دندان تجویز کرد خیلی مهم است که دقیقاً طبق دستورالعمل‌های بعد از درمان عمل کنید. رعایت بهداشت دهان و دندان و پیروی از توصیه‌های دندانپزشک به شما کمک می‌کند تا هم از روکش جدیدتان و هم از دندان‌های طبیعی تان برای سال‌های طولانی محافظت کنید.
